ประโยคคำซ้อน

 ประโยคความซ้อนประกอบด้วย ภาคประธานและภาคแสดง ดังนี้

ภาคประธาน		ภาคแสดง				ชนิดของประโยค
ประธาน	ขยายประธาน	กริยา	ขยายกริยา	กรรม	ขยายกรรม
คำ, กลุ่มคำ	คำ, กลุ่มคำ	คำ, กลุ่มคำ	คำ, กลุ่มคำ	คำ, กลุ่มคำ	คำ, กลุ่มคำ	ความเดียว
คำ, กลุ่มคำ	ประโยค	คำ, กลุ่มคำ	ประโยค	คำ, กลุ่มคำ	ประโยค	ความซ้อน
ประโยค	-	คำ, กลุ่มคำ	คำ, กลุ่มคำ	ประโยค	-	ความซ้อน

อธิบายตาราง
        ๑. ประโยคที่มีประธาน กริยา หรือกรรม เป็น "คำ" หรือ "กลุ่มคำ" ประโยคนั้นเป็น "ประโยคความเดียว
        ๒. ประโยคที่มีส่วนขยายประธาน กริยา หรือกรรม เป็น "ประโยค" ประโยคนั้นเป็น "ประโยคความซ้อน"
        ๓. ประโยคที่มีประธานหรือกรรมเป็น "ประโยคย่อย" ประโยคนั้นก็เป็น "ประโยคความซ้อน"

        ประโยคความซ้อน คือ ประโยคที่ประกอบด้วย ประโยคหลัก (มุขยประโยค) และ ประโยคย่อย (อนุประโยค) ซึ่งทำหน้าที่ขยายคำในประโยคหลัก โดยประโยคย่อยที่ทำหน้าที่ขยายประโยคหลัก แบ่งออกเป็น ๓ ชนิด ดังนี้

๑. ประโยคย่อยขยายนาม (คุณานุประโยค)

คำนามทำหน้าที่หลักๆ ในประโยคได้ ๓ อย่าง คือ ประธาน เป็นกรรม และเป็นส่วนเติมเต็ม เพราะฉะนั้น ประโยคย่อยที่ทำหน้าที่ขยายคำในประโยคหลักจึงขยายได้ทั้งประธาน กรรม และส่วนเติมเต็ม คำที่มาขยายคำนามเรียกเป็นศัพท์ว่า "คุณศัพท์" เมื่อประโยคมาขยายนามจึงมีชื่อว่า "คุณานุประโยค" เช่น

• บุคคลผู้มีกริยาดีย่อมได้รับคำชมเชย
  ประโยคหลัก : บุคคล .... ย่อมได้รับคำชมเชย (เป็นประโยคหลัก มีความบริบูรณ์แล้ว)
  ประโยคย่อย : ผู้มีกริยาดี ("ผู้" แทน "บุคคล" และประโยคย่อยขยาย "บุคคล")
• ฉันอาศัยบ้านซึ่งอยู่บนภูเขา
  ประโยคหลัก : ฉันอาศัยบ้าน
  ประโยคย่อย : ซึ่งอยู่บนภูเขา ("ซึ่ง" แทน "บ้าน" และประโยคย่อยขยาย "บ้าน")
• คุณพ่อเป็นครูที่ตั้งใจสอนหนังสือมาก
  ประโยคหลัก : คุณพ่อเป็นครู
  ประโยคย่อย : ที่ตั้งใจสอนหนังสือมาก("ที่" แทน "ครู" ซึ่งเป็นส่วนเติมเต็มของกริยา "เป็น")

๒. ประโยคย่อยขยายกริยา (วิเศษณานุประโยค)

 

 คำที่ทำหน้าที่ขยายกริยาเรียกว่า "คำวิเศษณ์" เพราะฉะนั้นเมื่อเป็นประโยคมาขยายกริยาจึงเรียกว่า "วิเศษณานุประโยค" ประโยคย่อยที่ทำหน้าที่ขยายกริยามีคำเชื่อมความได้หลากหลาย ต้องอาศัยการสังเกตในประโยค เช่น

• ประชาชนบริจาคเงินเพื่อช่วยเหลือผู้ประสบภัย
  ประโยคหลัก : ประชาชนบริจาคเงิน
  ประโยคย่อย : เพื่อช่วยเหลือผู้ประสบภัย("เพื่อ" แยกประโยค และทั้งประโยคขยาย "บริจาค")
• คนทำงานหนักจนล้มเจ็บไปหลายวัน
  ประโยคหลัก : คนทำงานหนัก
  ประโยคย่อย : จนล้มเจ็บไปหลายวัน("จน" แยกประโยค และทั้งประโยคขยาย "ทำงานหนัก")
• เข้าเรียนเก่งเพราะเข้าตั้งใจเรียน
  ประโยคหลัก : เขาเรียนเก่ง
  ประโยคย่อย : เขาตั้งใจเรียน("เพราะ" แยกประโยค และทั้งประโยคขยาย "เรียน")

๓. ประโยคย่อยทำหน้าที่เหมือนนาม (นามานุประโยค)

คำนามทำหน้าที่เป็นประธาน กรรม และส่วนเติมเต็ม เมื่อเปลี่ยนจาก "คำ" เป็น "ประโยคย่อย" ก็ยังทำหน้าที่ได้อย่างเดียวกัน คือทำหน้าที่เป็นประธาน กรรม และส่วนเติมเต็ม เราเรียกประโยคชนิดนี้ว่า "มานานุประโยค" (นาม + อนุประโยค)
        ๓.๑ เป็นประธาน เช่น

• น้องนั่งเล่นของเล่นอยู่ในห้อง
• คนทำดีย่อมได้รับผลดี
• เด็กส่งเสียงดังทำความรำคาญแก่ผู้ใหญ่

        ๓.๒ เป็นกรรม เช่น

• ฉันเห็นเขามาหาเธอ
• ครูดุนักเรียนไม่ทำการบ้าน
• แม่รำคาญลูกๆทะเลาะกัน

        ๓.๓ เป็นส่วนเติมเต็ม (กริยาที่ต้องมีส่วนเติมเต็ม ได้แก่ "เป็น เหมือน คล้าย เท่า คือ") เช่น

• สุชาติเป็นเด็กมีสัมมาคารวะ
• เสือชีต้าคือเสือวิ่งเร็วที่สุดในโลก
• หน้าตาเขาเหมือนคนมีความทุกข์